"İRAN İLE TURAN" YA DA DELİLSİZ TARİH OLUR MU?-4

“Türklerin Asıl Yurdu Neresidir?” başlığını taşıyan 5. Bölümde[1]  yazar,  Türklerin Ana Yurdu’nun  neresi olduğu meselesine, daha önce de belirttiğimiz gibi, Azerbaycanlı bazı araştırmacıların teorileri çerçevesinde yanıtlar vermeye çalışmıştır. [2]

Buradaki bir paragrafta şöyle demektedir: “Yani, Osmanlı tarihi için de çok yapıldığı gibi, eski Türk tarihinde Kurt motifinden yola çıkarak bir kahramanlık destanları çağından bahsetmek gayet doğru ve yerinde bir davranış olacaktır.” Doğrudur, zaten böyle yapılmaktadır. Devamında ise: “Ama birileri de kalkıp kurt ile insanın cinsi münasebetinden bir sapıklık hikâyesi çıkartabilir; hatta Altaylar’da bulunan kimi çizimlerden eski Türkler’de pornografi kültürü diye bir bahis açabilir. Aynı mantıkla gidersek[3] buna da diyecek bir şeyimiz olmaz.” der. Ancak, yazarın söylediğinin hilafına, diyecek çok şeyimiz olur.  Öncelikle, destanlardaki sembolik motiflerin tamamını gerçek olarak gören kimse var mıdır acaba? Biz Türklerdeki kurt motifini bir tarafa bırakalım, İslâmi dönemde pek çok din büyüğünün[4] Horasan’dan Anadolu’ya güvercin ya da turna donunda[5] geldiklerine dair inanışlar, insanlar tarafından gerçek olarak mı algılanmaktadır? Ayrıca bunu söyleyenlere ya da söylemeye niyetlenenlere de bizim soracak daha ağır ve altından kalkamayacakları sorular vardır. Ancak bu eleştiri, bunun yeri değildir. Gerekirse sorulabilir.

Kaya resimlerinde bulunan resimleri de, günümüzün bakış açısıyla “pornografik” olarak nitelemek, ancak “tüküreyim böyle sanata” zihniyetinin yansıması olabilir. Onlarla ilgili de verilecek yerinde cevaplar vardır fakat o burası, bunun ne yeridir ne de zamanı..

“Gerçi, meselâ kurganları takip ederek, geri geri gelerek Asya’dan Doğu Avrupa’ya, oradan Kafkaslar üzerinden Azerbaycan’a inmek mümkün oluyor..” sözü de tashih edilmesi gerekli bir sözdür. Doğu Avrupa’da bulunan Kurganların yaşının M.Ö. 6. bin yıla kadar indiği belirtilmektedir. Kafkaslardaki en eski kurganlardan birisi olan Maykop Kurganı da M.Ö. 3. bin yıl ortalarına tarihlendirilmiştir.[6]  Azerbaycan’daki kurgan kültürüyle alakalı bir makale yazan Dr. Tohid Melikzadeh[7] İran’ın Huzistan eyaletinde 1930’larda başlayan ve 1980’lerde devam eden arkeolojik çalışmalar sırasında bulunan ve Elam dönemine tarihlenen bazı mezarlardan bahsetmekte ve bunları “kurgan” diye adlandırmaktadır. Ancak bunları “kurgan” olarak adlandırmakta yeterli bilgimiz olmadığından şimdilik güçlük çekmekteyiz. Melikzadeh, aynı makalesinde bugünkü Azerbaycan topraklarındaki asıl kurgan kültürünün M.Ö. 4-3. asırlarda başladığını söyler. Bizce bu tarih, özellikle Güney Azerbaycan’da yapılan son çalışmalar ışığında yaklaşık beş asır daha geri çekilmelidir. Bugün Güney Azerbaycan’da, Erdebil yakınlarında ortaya çıkartılmış olan kurganlar, İskit tipinde olup at iskeletleri de bulunmaktadır. Böylece bölgedeki en eski kurganların da M.Ö. 1. bin yıl başlarına tarihlendirilebilecek olan bu kurganlar olduğunu söyleyebiliriz. Yani, bu tarihten daha eskilere gidebilmek için elimizde ne tarihi, ne de arkeolojik sağlam delil bulunmamaktadır. Yani, yazarın belirttiği gibi “kurganlardan geriye doğru giderek Azerbaycan bölgesine ulaşmak” mümkün değildir.

Yazarın bu kısımda[8] yapmış olduğu Sümer dili ve kültürü ile alakalı yorumlar, ihtisas alanımız olmaması ve olumlu ya da olumsuz spekülasyonlara açık bir konu olması dolayısıyla, tarafımızdan yorumsuz geçilecektir.    Ancak yazarın Türk tarihiyle alakalı olarak ileri sürdüğü bir görüşe karşılık şunları da söylemeden geçemeyeceğiz: Yazarın Sümerlerin kendilerine verdikleri isim olan Kengerler ile Peçenek Kangarların, yahut da Kengerlerin irtibatlı olduğuna, hatta düpedüz Peçeneklerin bu Sümer Kengerlerin torunları olduklarına yönelik yazdıkları[9]  yine herhangi bir maddi delil içermeyen iddialardandır. Biz bu iddiayı reddetmiyoruz, ancak aradaki 5 bin yıl zarfında isimlerini bile değiştirmeyecek kadar sağlam kalabilen bir toplumun varlığıyla ilgili olarak sadece ses benzerliği kullanmanın eksik olduğunu söylemek istiyoruz. Hem de 5 bin yıl boyunca kendilerini bu kadar koruyabilmiş olan bir toplumun Doğu Avrupa’ya gelir gelmez bir nesilde ortadan kalkmalarını anlamakta da zorluk çekiyoruz. Ayrıca yazar nedense hep, bölgeden yani kabaca Ön Asya’dan göç ederek Orta Asya’ya gittiklerini ileri sürdükleri boyları Kafkasları aşıp Hazar’ın kuzey tarafından bölgeye gitmiş gibi göstermektedir. Acaba yazarın var olduğunu iddia ettiği  bu topluluklar, Hazar’ın güneyinden gidemiyorlar mıydı? Bilindiği üzere, o bölgede erken dönemlerde bu topluluklara engel olacak herhangi bir devlet ya da halk bulunmamaktaydı. Pers kabilelerin bölgeye gelişlerinin de M.Ö. 9. yy sonları olduğu kaynaklarda yer almakta olduğuna göre[10] Ya bu civarda onları engelleyebilecek başka bir  şey olmalı, ya da yazarın ve aslında bölgeyle alakalı çalışan pek çok kimsenin de söylediği, hep “Hazarın kuzeyinden göç” hadiselerini yeniden gözden geçirmek gerekmektedir. [11]   

Aynı şekilde, bunun hemen arkasından gelen “Kuzey Irak ve Türklerin İlk Ataları” adlı kısımda da benzer savlar ileri sürülmektedir.[12] Bu kısımdan da yalnızca iki bölümü alıp incelemekle yetineceğiz. Bunlardan birincisi “Tek başına Subarların dili hakkında karar vermek şimdilik zor, ama bölgedeki diğer akraba halklarla birlikte düşünüldüğünde, bunların Türkçe’ye benzer veya Türkçe’nin kaynağı bir dil konuştukları anlaşılabilir. Dolayısıyla, bugün Türkiye’nin endişe kaynağı olan bir bölgenin, Kuzey Irak’ın Türklerin atalarının tarihte bildiğimiz ilk yurdu olması muhtemeldir”[13] paragrafıdır.

Yazar, bu kısımda eski Subar halkının diline ait toplu verilere sahip olmadığımızı[14] belirtirken  yalnızca isim ve ses benzerliğine dayanarak bu halkı Türk ya da Türklerin ataları olarak ilan ediyor. Bununla da kalmayarak Kuzey Irak bölgesini, yani Türk yaşam tarzına uygun olmayan bir bölgeyi “Türklerin ilk yurdu olması muhtemeldir” diye nitelendiriyor. Önceki bölümlerde “iki kabilenin yan yana yaşamasına elverişsiz olan Altaylar Türklerin ana yurdu olamaz” diyebilen yazarın[15], Altaylar bölgesinden kat be kat küçük ve yaşamaya elverişli olmayan bir bölge olan Irak’ın kuzey kesimlerini Türklüğün ilk yurdu olarak nitelendirmesi gariptir.

Bir sonraki paragrafta ise şunlar söylenilmektedir: Kuzeydeki Türk boyu Sabirler hakkında çok yazılı metin vardır. Ancak Türkiye’de iyi bilinmeyen bir Sabar öyküsünü vereceğiz. Bu halktan bir sınıf, Ari istilasından hemen önce Hindistan’a kadar gitmiş bulunuyordu. Bu, Samilerin baskısının hemen ardından olmuştur ve tarihleme sorunu bulunmaz. Bir süre sonra Ariler saldırmaya başlayınca bunlar yerlileri örgütleyerek inatçı bir savunma vermişlerdir. Dekkan bölgesinde yaşayan Munda dilli topluluklar, kelime hazinelerinde bunlardan hayli hatırayı muhafaza eder. Subarların bu direnişleri, lakin sonunda yenilmeler, vahşi ve yok edici Ariler tarafından tamamen ortadan kaldırılmalarına sebep olmuş olabilir.” [16]  

Görüldüğü gibi yazar, aynı olaydan bahseden bir paragraf içinde aynı halktan üç değişik isimle bahsetmektedir. Gerçi yazar, bölümün önceki satırlarında Subar=Sabar=Sabir=Suvar denklemini kabul ettiğini belirtmişse de, aynı paragrafta bunlardan sadece bir tanesini kullansa daha iyi olurdu. Yalnız şuna dikkat edilmelidir: Bizim Mezopotamya’daki Subar halklarıyla ilgili bilgi aldığımız kaynaklar, Akad ve Asur çivi yazılı tabletleridir. Sami dillerinin ortak özelliği bu dillerde de görülmektedir. Yani bu diller ünsüz harflerle yazılmaktadır. Bu yüzden bu ünsüz harflerin arasına istediğiniz sesli harfi getirerek istediğiniz sözcüğü oluşturabilirsiniz.

“İran’ın İlk Sahipleri ve Türklük” adını taşıyan ara başlık altında bölgedeki en eski uygarlık olan Elamları anlatan yazar[17] , bu halkın devlet geleneği, medeniyeti ve tarihinden kısaca bahsettikten sonra sonuçta şöyle demektedir: “Yani bitişken dilli halklar[18], bildiğimiz kadarıyla buranın yerlileridir, başka yerden gelmemişlerdir.” [19]

Ancak burada şöyle bir gariplik vardır: Bölgeyle alakalı en kapsamlı çalışmanın sahibi olan ve yazarın da zaman zaman çalışmasına atıfta bulunduğu Tebrizli merhum Prof. Dr. M. Taki Zehtabi, “İran Türkleri’nin Eski Tarihi” eserinde Elâmları da Sümerler gibi Orta Asya’dan göç ederek bölgeye yerleşmiş bir halk olarak göstermektedir. [20]

Bir sonraki kısımda yazar, Azerbaycan coğrafyasındaki eski halklara ait bilgiler vermektedir. [21] Hurriler, Mitnniler, Urartular gibi, bölge tarihinde 2 bin yıl süreyle egemen olmuş ve diğerlerine nisbetle haklarında çok fazla bilgi olan halklar hakkında daha fazla bilginin bu çalışmada olması gerekirdi.

“Doğu Anadolu’nun İlk Sahipleri ve Türklük” adını taşıyan sonra kısımda[22] yazar Urartulardan ve bölgedeki diğer bazı halklardan bahseder. Burada da şöyle bir cümle kurmuştur: “Bu halkın (yani Urartuların A.Y.) kalıntılarından sonraki dönemin etnik oluşumlarından (Ermeni, Med, Pers, Süryani vs.) hiçbirine dahil olmayanların bir kısmının dağınık Kürt etnosuna dahil oldukları anlaşılmaktadır.”[23] Bu cümleye en başından incelemeye başlayalım. Ermeni (=Hay) halkı bir tarafa, Med, pers, Süryani gibi toplulukların Urartu halkıyla ne gibi ilişkileri oldukları tarafımızca bilinmemektedir. Medler ve Persler eski Urartu topraklarında siyasal olarak egemenlik kurmuşlardır ancak, etnik bir karışımın olduğuna dair herhangi bir bilgimiz bulunmamaktadır. Daha komiği, erken devirlerden itibaren Mezopotamya’nın kuzeyine yerleşen Akad, Asurlu gibi Sami halkların torunları olan ve önemli bir medeniyet oluşturan Süryani halkının Urartularla ne gibi bir münasebeti bulunmaktadır? Bilemiyoruz. Eğer varsa, açıkçası bilip öğrenmekten de onur duyarız. 

Urartuların kimseyle karışmayan bakiyelerinin sonraki dönem Kürt (Osmanlı kaynaklarında kürd) toplumu içerisinde olduğu bilgisi de gariptir. Haklarında ilk bilginin M.S. 1.000 yılından itibaren elimizde olduğu, ancak bu tarihten sonra tarih sahnesine çıkan, Farsçayla akraba bir dil (ya da diller) konuşan ve yapılan bütün araştırmalarda ayrı bir Hint-Avrupalı millet olarak vasıflandıran insanları, tutup da “Urartuların torunları” diye nitelemek de gariptir. O zaman ya Urartuları da Hint-Avrupalı olarak nitelendirmek gerekecektir, yahut da bu farazi Kürt olmanın=Kürtleşmenin delillerini ortaya koymak gerekmektedir. Aksi halde, söylenen bütün sözler havada kalacak ve başka yerlere hizmet etmekten başka işe yaramayacaktır.

Mari metinlerinde geçen “Turukkular” ya da Shemshara Tabletinde bahsedilen “Turki Krallığı” ile ilgili olarak da, elimizde bu iki söz dışında kanıt bulunmamaktadır. Hep dediğimiz gibi, sadece isimlerden yola çıkarsak hata ederiz. Bunları diğer tarihi ve arkeolojik verilerle desteklemedikten sonra bütün bu yazılanlar havada kalacaktır. Kitabın bu bölümüyle[24] ilgili bir düzeltme: Akad Kralı Naram-Sin’in Anadolu’ya yaptığı sefer M.Ö. 2.000 yılında değildir. Naram-Sin M.Ö. 2291-2255 yılları arasında hüküm sürmüştür ve doğal olarak bölgeye yaptığı sefer de bu tarihler arasındadır.

“Medler, Türkler ve Kürtler” adını taşıyan bir sonraki kısımda[25] yazar sadece Manna/Mada/Med tarihini anlatarak Kürtlerin Medlerle alakası olmadığı sonucuna ulaşmıştır.[26] Ancak yazar yine de Kürtlerin, varlığından son derece emin olduğu bu eski Türklerin soyundan geldiklerinden ısrarcıdır.

Bu kısımda yazar Med tarihiyle alakalı olarak onların İskitleri ortadan kaldırdıklarından, Asur’u yıkıp bir anda Kızılırmak sınırına dayandıklarından ve burada Lidyalılar’la savaştıklarından bahseder. [27] Bu teoride gözden kaçan bazı detaylar vardır. Bunları maddeler halinde şöyle sıralayabiliriz:

1. M.Ö. 720-700 arası Kimmerlerin önce Kafkaslar’dan Doğu Anadolu ve Azerbaycan’a, oradan da Sakarya havzasına kadar göçleri.

2.M.Ö. 626 İskitlerin bütün Ön Asya’ya hakimiyetlerinin sonu ve kuzeye çekilmeleri.

3.M.Ö. 625 Med Kralı Keysar’ın başa gelişi.

4.M.Ö. 612 Asur Devleti’nin yıkılışı.

5.M.Ö. 590 Kimmerlerin, Lidyalılar tarafından Anadolu’dan sürülmeleri.

6.M.Ö. 690-585 Kızılırmak kenarındaki Med-Lidya Savaşı.

Görüldüğü üzere Medlerin Asurluları yıkmasından Lidyalılarla savaşmalarına kadar 27 yıl geçmiştir. Bu süre zarında savaşmayan iki devletin bir anda savaşmalarının nedeni Medlerin yayılmacı politikaları değil, tahminimizce Kimmerlerin Anadolu’dan sürülmeleriyle bağlantılıdır. Çünkü savaş 690 yılı civarında başlamıştır[28] ve bu tarih tam da Kimmerlerin Anadolu’dan çıkartılma tarihlerine denk gelmektedir. Ayrıca Ön Asya’daki İskit egemenliğini ortadan kaldıranların doğrudan Medler olduğu yolunda da elimizde bir kanıt bulunmamaktadır. 

Yazar, “Kürtlerin Aslı Nedir?” kısmında ise, 70 yıllık tekerlemeleri tekrarlar görünmektedir. [29] Elegeş Yazıtında geçen sözün Körtül olduğu ve güçlü, kuvvetli gibi anlamlar taşıdığı artık bütün akademik camia tarafından bilinmektedir. [30]  Hal böyleyken hâlâ aynı yanlışta ısrarcı olmanın bir anlamı var mı? Macarlar içindeki Kürt-Gyarmat boyundaki Kürtlerin de, bugün Ortadoğu’daki Kürtlerle alakaları olmadığını, genç Macar Türkolog Attila Mattefy anlatmıştı.

“Öncelikle şimdiki Kürtlerin Orta Asya kökenli olduğu şeklindeki bir görüş çok saçma ve dayanaksız olacaktır” diyen yazara biz de aynen katılıyoruz[31].   Ancak kendisine şiddetle karşı çıktığımız husus, Kürtlerin Türklerle akraba olduğu yolunda süregelen resmi propagandanın bir parçası olan şu cümlelerdir: “.. illa da bir bağlantı varsa, Orta Asyalı Kürtlerin şimdiki Kürtlerin ataları olan topluluktan ayrılarak oralara gittiğini düşünmek daha mantıklı olacaktır”[32]. Yazarın mantıklı olacak dediği şey, ne tarihi ne arkeolojik, ne de günümüz koşullarında hiçbir şekilde onaylanmayan, elde hiçbir delili olmayan bir durumdur. O Kürtlerle, bu Kürtler aynıymış! Elegeş Yazıtında Kürt sözünün geçmediğini, geçen sözün başka olduğunu fakat yanlış okunduğunu söylemiştik. Macarlar içindeki Kürtlerin ise, Ortadoğu Kürtleriyle bir ilgisi olmadığı zaten bellidir. Bu durumda hangi mantık, hangi delil?

“Bunların (Farsların A.Y.) dilinin Farsça etkisinde gelişeceği aşikardır. Ancak kesinlikle bir Fars lehçesi haline gelmemiş, ..”, “Anadolu’nun fethinde Türk ordularının yanında pek çok defalar Kürt birlikler de bulunmuştur” [33] sözleri üzerine de eğilmek isteriz. Yazar, Fars dilinden bahsederken “.. bizzat merkezi İran’da bile değişik dillere ayrılmıştır”[34] der. Tamamen Farsi özellikleri gösteren bu dili, içindeki bulunan bazı sözler dolayısıyla farklı diye nitelendirmek, aynı mantıkla gidersek “hemen bütün Türk lehçe ve ağızlarının farklı dillere ait olduğu sonucuna götürebilir bizi. 

Anadolu’nun fethinde Türk ordusuna yardımcı oldu ileri sürülen Kürtlere gelirsek; bu konuda herkesin verdiği tek örnek Malazgirttir ve Malzagirt Savaşında Türk ordusunun tamamı, yaklaşık 25-30 bin kişi civarında idi. Durum böyleyken tutup da “10 bin Kürt atlısı” rakamındaki inanılmazlık daha fazla göz önüne gelecektir.

“..Ermenilerin bir savunma tedbiri olarak bölgeden göçtürülmesiyle birlikte Doğu Anadolu’da yeknesak tek etnik unsur olarak Kürtler kalmıştır” sözüyle[35] de yazarın bütün Doğu Anadolu’yu Kürtlerden ibaret gördüğü anlaşılıyor. 

“Batı’ya giden Türk fetih orduları içindeki Kürtler Türkleşmiş..”[36] sözünün de açılması gerekirdi. Acaba hangi fetih orduları içinde Kürtler vardı? Sayıları ne kadardı? Nereye yerleşmişler, nerede Türkleşmişlerdi? Tabii böyle bir şey hiç olmadığından, bunlara verilebilecek bir cevap bulunamaz. En batıda, Orta Anadolu’da yaşayan bazı Kürtlerin 19. yy’da bölgeye yerleştirildikleri bilinmektedir. Bunların dışındaki herhangi bir Kürt yerleşmesi, yakın dönem dışında bilinmemektedir.

Bundan sonraki bölümlerde Viking Sagalarına giren yazar, bu destanlardaki Türklükle irtibat kurulabilecek ne varsa sıralamaktadır. [37] Bu kısımda Etrüsklere de değinen yazar, “Batı Anadolu’daki yurtlarından eski Yunanlılar tarafından atılan bu halkın bir kısmının da karayolunu kullanarak kuzeye gitmesi, German kavimleri arasına dalmış olması gayet mümkündür” der[38]. Ancak Etrüsklerin kökeni ile ilgili olarak Herodot, onların Lidyalılar’dan olduğunu, bir kuraklık yüzünden gemilerle İtalya’ya göçtüklerini bize haber vermektedir.  [39] Bu durumda ya Lidyalılar da “Türk”, ya da Etrüsklerin Türklerle bir bağlantısı yok. Ayrıca, o tarihte kalabalık ya da az sayıda bir toplumun Batı Anadolu’dan kalkarak Trakya’ya geçmeleri, vahşi ve tehlikeli Trak kabileleri arasında geçip Orta Avrupa’ya kadar ilerlemeleri de bize pek olası görünmemekte.

“Kuzey Irak’tan Kaçan Kumanlar” kısmında[40]  geçen “Malatya civarındaki Kaman ilçesi” sözü de doğru değildir. Kaman Kırşehir’in ilçesi olup iki yer arasında yaklaşık 450 km mesafe bulunmaktadır.

Yazar “Türklerin “Ermeni” Akrabaları” adını taşıyan bölümde[41] Azerbaycanlı Prof. Firudin Ağasıoğlu’nun çalışmalarına dayanarak “Ermeni” sözünü Türkçeyle açıklamaktadır.[42] Ancak bizim kendi alışmamızda gördüğümüz şudur:

                          “Resmi Ermeni kaynaklarına göre Armenia adı bölgeye ilk olarak M.Ö. 2.700 yılı civarında Sümerler tarafından verilmiştir.[43]  Başka kaynaklarda ise, kelimenin kökeni olarak Sami kökenli bir dil olan Aramca gösterilmekte ve anlamının da “dağ/dağ ülkesi” olduğu ileri sürülmektedir. Bu konu üzerine ulaştığımız kaynakların tamamı, adı geçen dillerin Sami kökenli olduklarını ve konsonantlı diller olduklarını göz ardı etmektedir. Bilindiği gibi bu dil ailesi sessiz harflerle yazılır. Bu yüzden Armenia sözünün sonundaki –ia takısının attığımızda elimizde Armen sözü kalmaktadır. Konsonantlı dillerde bu sözün yazılışı “RMN” şeklindedir. Yaptığımız araştırmada, kelimenin kökeni olarak Sami kökenli başka bir dil olan ve M.Ö. 4. bin ve 3. binde Mezopotamya’nın kuzeyinde hüküm süren Akadca’ya ulaşmış bulunmaktayız.[44] Bilindiği üzere Sami kökenli dillerin tamamı konsonantlı(=ünsüz) dillerdir ve yazılımları da bu şekilde yapılır. Armenia sözünün Sami kökenli olduğunu kesin olarak bildiğimize göre, bu sözün RMN kökünden geldiğini anlıyoruz. Akad çiviyazısıyla yazılımı “” şeklinde olan sözün kelime anlamı “Nar”dır ve RMN kökü ile hem günümüz Arapçasında hem de İbranicesinde yaşamaktadır. [45] Asurca’da bulunan “armanu” sözü de, benzer bir şekilde “kayısı” anlamına gelmektedir.[46] Yüksek iklimlerde yetişen bir bitki olan narın çok eski dönemlerden bu yana İran yaylasında yetiştirildiği bilinmektedir. [47]Bu da, Armenia sözünü kapsayan bölgeye işaret etmektedir. Söz ilerleyen yıllarda, büyük olasılıkla anlam kaymasına uğramış, hem bir etnik grup adı olmuş, aynı zamanda da dağlık ülke anlamında kullanılmıştır. Sonuç olarak Armenia ya da Ermeni sözü asla bir etnisiteyi belirtmemektedir.”[48]

Dolayısıyla bu sözün Türkçeyle bir irtibatı yoktur.

Yazarın yine Ağasıoğlu’nu kaynak gösterdiği “.. Kafkasların kuzeyinden gelen Kamerler (Kimmerler)”[49]le ilgili olarak da çalışmamızda Kimmer sözü ile ilgili şu tesbitleri yapmıştık: “Kimmerler olarak bilinen bu halkın adının kökeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak Asurca Kumaru sözünden geliyor olabilir. Kumaru sözü Asur dilinde “sınır” anlamına gelmektedir. [50]” [51]

“Türklerin atalarının ana yurdu Van Gölü’nün güney istikameti, yani Kuzey Irak ile hemen doğusundaki bölge olmalıdır”[52] kesin yargısını ileri süren yazarın, bu satırlardan hemen önce “Altay-Tanrı Dağı bölgesi, .. Türkler gibi büyük ve kalabalık bir topluluğun türemesi için uygun ve yeterli tabii çevreyi sağlayamadığın..” demesi çok büyük bir tezat değil midir? Altay-Tanrı Dağları çevresini türemek için küçük gören yazarın kabaca bugünkü Hakkari vilayeti topraklarını bu iş için yeterli görmesinin mantıkla bağdaşır bir tarafı var mıdır? Yorumu size bırakıyorum.

               

   

---

[1] Sf. 93.

[2] Konuyla ilgili çalışmalar için Azerbaycanlı tarihçi Firidun Ağasıoğlu’nun çalışmalarına bakılabilir.

[3] Yazarın burada kastettiği “aynı mantık”, tarihin sadece iyileri ya da kötüleri seçip diğer kısımlarını görmezden gelme mantığıdır ki, biz de bu konuda yazarla aynı düşünceye sahibiz.

[4] Meselâ Hacı Bektaş’ın.

[5] Kılığında.

[6] Bu konunun meraklıları için: Turçaninov, “Kafkasya’da Bulunan Antik Eserlerin Keşfi ve Yazılarının Çözümlenmesi” isimli kitabın 80. sf’sından itibaren okuyabilirler. Bu kitap her ne kadar, dünya medeniyetinin ve yazının kökeninin Abhazya olduğu hakkında garip ve bir o kadar da komik iddialara yer vermiş olsa da, yine de arkeolojik malzemelerle ilgili çizim ve fotoğraflar açısından görülmeye değerdir.

[7] Bkz: Tohid Melikzadeh, “Azerbaycan’da Kurgan Medeniyeti: Dünden Bugüne Kadar”..

[8] S. 95’ten itibaren..

[9] S. 100.

[10] Meselâ bkz: Zehtabi, İran Türklerinin Eski Tarihi.

[11] Mesela L. Marsadalov, Türkler Ansiklopedisindeki bir makalesinde benzer bir görüşü savunmaktadır. Ancak kendi master çalışmamızda belirttiğimiz gibi, bize göre bu tezin doğruluğu şüphe götürür.

[12] Bkz. S. 100’den itibaren.

[13] S. 102.

[14] S. 101.

[15] S. 70.

[16] S. 102-103.

[17] S. 103’ten itibaren..

[18] Bu kısımda Elamlar..

[19] S. 107.

[20] Bkz. Zehtabi, S. 52-53-54-55.

[21] S. 107’den itibaren.

[22] S. 110’dan itibaren.

[23] S. 111.

[24] S. 113.

[25] S. 113’ten itibaren.

[26] S. 118.

[27] S. 117.

[28] Bkz. Herodot, Tarih, I-74.

[29] S. 188’den itibaren.

[30] Dimitri Vasilev’den Erk Yurtsever’e kadar herkes bunun Körtle olduğu konusunda yazmışlardır.

[31] S. 119.

[32] S. 120-121.

[33] S.123.

[34] S. 161.

[35] S. 124.

[36] S. 124.

[37] S. 127’den itibaren.

[38] S. 129.

[39] Bkz. Herodot, Tarih, I-94.

[40] S. 133’ten itibaren.

[41] S. 136’dan itibaren.

[42] S. 136-137.

[43] Thomas J. Samuelian, An Overview of Ancient and Modern Sources and Theories, 5.

[44]http://www.premiumwanadoo.com/cuneiform.languages/dictionary/dosearch.php?searchkey=armannu&  language=rawakkadian

[45] Arapça: Arapça: Ruman  رمان «nar»

[46] M. Civil, The Assyrian Dictionary, 291.

[47]  Bob Gough, “Pomegranate”, An Encyclopedia of Small Fruit, s. 85.

[48] Daha geniş bilgi için. Bkz: Adil Yılmaz, 2012 S. 21.

[49] S. 140.

[50] The Assyrian Dictionary, 8/532.

[51] A. Yılmaz. S. 28.

[52] S. 147.